vrijdag 21 januari 2011

Papa, het bos ruikt naar shampoo!

De onechte ervaringen van Bonanza in een bos dat naar shampoo ruikt.
Bestaan "echte" ervaringen nog wel in een door de media gedicteerde maatschappij? Dat is de centrale vraag die kunstenaar en techneut Koert van Mensvoort ontkennend beantwoordt in de veelzijdig vormgegeven aflevering van Bonanza. Deze episode met de titel: "Papa, het bos ruikt naar shampoo!" is gemaakt door de aan het Sandberg Instituut afgestudeerde Michel van Duyvenbode, aangevuld met bijdragen van andere studenten van deze instelling.
De filmische collage van beeldende kunst, architectuur, vormgeving en videokunst maken het late halfuurtje op Nederland 3 zeer de moeite waard om naar te kijken. In verschillende vormen is verteller Van Mensvoort aan het woord over de invloed van de beeldmedia op ons denken en handelen. We zien hem op een tv in de kroeg of via een billboard in een wereldstad. De beelden zijn zeer creatief en geven een ongekende vaart aan het programma. Alle vormgeving past prachtig bij de gesproken tekst.
Als prikkelend intellectueel kan Koert van Mensvoort de kijker zeker boeien. Toch zit hier het zwakke punt van deze aflevering. Nogal wat uitspraken van de hoofdpersoon schreeuwen om tegengas. Dit wordt niet gegeven. Het is de monoloog van de makers die aan je voorbij trekt. De veelzijdigheid aan vormgeving kan deze eenzijdigheid niet verhullen. Nu gaat het er niet om of Ingenieur Van Mensvoort nu gelijk of ongelijk heeft. Als kijker mis je simpelweg de discussie. De verteller denkt niet dat er nog zoiets bestaat als een authentiek gevoel: "Wie heeft er nou nog intieme gevoelens die je niet al eens op een drie bij zeven scherm in een popcorn kauwende bioscoopzaal hebt zien uitspreken? Ik gok niemand."
Wie film en televisie absoluut maakt is geneigd dit zo te stellen. Maar wanneer ik met mijn zoon en dochter op een zomerse lentedag op het strand van Oostvoorne intens van het leven en de zon kan genieten, weet ik dat er nog genoeg authenticiteit over is.
Koert gaat nog verder en ziet zelfs geen nut meer in een onderscheid tussen echt en nep. Mij lijkt dit onderscheid nog altijd zinvol. Ik verlies mijzelf ook wel eens in een spannende film of een adembenemende pot schaak, maar van een virtuele regenbui ben ik nog nooit nat geworden.
Het voorbeeld waaraan deze aflevering haar titel ontleent, roept ook om een weerwoord dat in het programma geen plek vindt. Het stadskind dat altijd haar haren wast met dennenshampoo en dan een keer met haar vader in het bos wandelt en zegt: "Papa het bos ruikt naar shampoo!" is aandoenlijk, maar dit is toch geen ontwikkeling waar ik blij mee kan zijn. Kunstenaar Koert ziet hier geen problemen. Dat nep en echt niet meer bestaan vergt enige aanpassing, maar hij geeft niets om de gruwelen over deze vercommercialisering. Hij stelt: "Vroeger rook het bos naar bos. Was dat dan zo interessant?" Het lijkt mij toch een breder scala aan authentieke gevoelens oproepen dan een flesje shampoo! Of zoals Acda en De Munnik al zongen: "Hoe rook het Vondelpark vannacht? Naar bos, wat had je dan gedacht?!

11 opmerkingen:

  1. Wat is echt en wat is onecht? Met de nieuwe PSP in 3D wordt het allemaal wat diffuus!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Stelling
    "Het is niet meer mogelijk ervaringen te hebben zonder te refereren aan mediaervaringen. Je ziet het verschil niet meer tussen werkelijk en representatie. Mediarepresentaties zijn echter geworden dan echte dingen. Ze zijn echter geworden dan de dingen die ze representeren. Veel mediaervaringen zijn ook meer bevredigend dan echte ervaringen."

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Oneens! Oppervlakkig gezien zijn mediaervaringen misschien meer bevredigender, maar de diepere ervaringen komen toch uiteindelijk toch nog uit de echte oude wereld.
    Wordt het programma nog een keer herhaald?

    Maxim van de Dorp

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Een echte kolderstelling; als ik een hap van mijn broodje kaas neem en naar buiten kijk naar de vogels in de tuin refereer ik niet aan mediaervaringen;
    tenzij onder media wordt verstaan wat McLuhan eronder verstond. Dan is het alfabet een medium, en geld, en wapens en al het andere wat door mensen is gecreeerd en tussen ons en onze zintuiglijke ervaringen is komen te staan. Maar dan geldt de stelling al voor de eerste HOMO ERECTUS die met een stok een banaan uit de boom sloeg.

    John Leek

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Wist je dat vogeltjes tegenwoordig ook de ringtonen van GSM's nafluiten. De populairste mannetjes zijn de vogels met de nieuwste beltonen. En de beroemde spotvogel in het oerbos die allemaal aparaatgeluiden maakt. Wat is echt? Wat is nieuw? Wat is oud?

    Rene Hoofd

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ik stel voor om niet te spreken van de 'mediatisering' van onze leefomgeving, maar van een regie van de ruimte. De Amerikaanse wetenschapper Norman Klein heeft daar interessante dingen over gezegd. Hij ziet overal, wat hij zelf noemt, "Scripted spaces" ontstaan. Dit zijn ruimtes die zodanig zijn vormgegeven dat personen in deze ruimtes onbewust gedwongen worden bepaalde keuzes te maken. Voor deze personen lijkt het echter alsof ze totaal vrij zijn om te doen wat, en te gaan waar ze willen, terwijl dit juist niet het geval is. Scripted spaces vallen vaak samen met wat Baudrillard vormen van hyperrealiteit noemt: pretparken, casino's, subtropische zwemparadijzen, etc. Een goed voorbeeld van een hedendaagse hyperreele scripted space is Holland Village in Japan. We hebben hier te maken met een imitatie, een simulacrum van Nederland waarbij alles is geregisseerd. De Jappanners kunnen zonder het vliegtuig in te hoeven stappen, de Utrechtse domtoren beklimmen en een 'echte' Hollandse molen bezichtigen. Dit alles zodanig gepland dat men om de zoveel tijd een eet/drinkgelegenheid tegenkomt en/of een souvernirswinkel waar men 'echt' Delfts Blauw kan aanschaffen. Nogmaals: ik vind 'mediatisering' niet de juiste term voor de voorbeelden die in het programma worden aangedragen. Dit impliceert namelijk de tussenkomst van een medium, en deze was er vaker niet dan wel.

    Geert van de Wetering

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Laatst vloog ik voor het eerst in m'n leven naar Engeland. Even betrapte ik bij mezelf de gedachte... Hee het (eiland) bestaat echt, toen onder mijn ogen de kustlijn van Engeland uit de Noordzee opdoemde. In Londen waren de dubbeldekkers welliswaar dubbel, maar veel minder rood dan 'het hoort'. Tijdens die enkele dag in Londen heb ik jammer genoeg niet veel meer kunnen doen dan het verifieren van alle grote sightseeing trekpleisters.

    Tijdens het zien van de kroonjuwelen was ik gelukkig nog helder genoeg van geest om hun lelijkheid in te zien en daarmee de grap van de waarde en het hele beveiligings gebeuren er omheen.

    Verder denk ik dat het onmogelijk is vast te stellen in hoeverre mediatisering van Nederland al gevorderd is. Ik zie het gevaar van geestes 'verarming' door het voortdurend kijken naar imperfecte media representaties; Soaps, slechte films alhoewel het moeilijk is om vast te stellen waar de grens ligt tussen een goede en een slechte media representatie.

    Ik vraag me af of het uberhaupt mogelijk is een media representatie van iets te maken, die geen afbreuk doet aan 'de werkelijkheid...'

    Dirk-Jan van Manen

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Slechts gedeeltelijk mee eens. Zoals Martin van der Voort al zegt: trek de natuur in en ervaar de geuren, beelden en geluiden op een manier die je niet via de media kunt ervaren. Je zou die (en andere)ervaringen wel gemakkelijk kunnen delen door te refereren naar de media. Niet voor niets geldt de uitspraak: "ik heb het gezien op de tv, dus is het waar." Gevaarlijk, want oppervakkig en veelal kritiekloos... Aan de andere kant kan ik me vinden in de stelling. Denk er maar eens aan om bij een voetbalwedstrijd aanwezig te zijn. Bij een doelpunt is het eerste wat je denkt: "Herhaling!" Dan kan televisie bevredigend zijn, al hoef ik een doelpunt ook weer niet 10 keer vanuit een ander camerapunt te zien...

    Edo

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Geheel mee eens, met de opmerking dat dat eigenlijk altijd al gold. Het is niet mogelijk ervaringen te hebben zonder te refereren aan eerdere culturele ervaringen.

    David

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Al zou je het willen - het valt simpelweg niet te ontkennen. Veel fenomenen en gebeurtenissen verkrijgen een grotere realiteitswaarde in onze ogen als de media er hun licht over hebben laten schijnen. Sinds Baudrillard's notie van hyperrealiteit lijkt de medialisering van onze wereld bovendien alleen maar te zijn toegenomen - lees bv Sherry Turkle's mooie boek 'Life on the Screen', over de invloed van de digitale cultuur op het identiteitsbesef van de mens. De opmerking hiernaast over de natuur is overigens wel interessant en roept de vraag op of we nog wel de 'echte' natuur intrekken of een ervaring van pure natuur willen meemaken in een door de overheid (of wellicht zelfs Disney) aangelegd natuurgebied - wat is het verschil? Ik weet het niet...

    Stan

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Dunkt dat ik het eens ben. Vooral de discussie over natuurgebieden spreekt me aan. In Nederland worden natuurgebieden door mensen onderhouden en ingericht. Er zijn twee uitersten waarin dit gedaan kan worden:

    De pretpark aanpak met veel pannekoekhuizen, glijbanen, hangbruggen en andere kunstmatige elementen.

    Of de Natuur maken zoals het vroeger was aanpak. Met prehistorische wouden en bijbehorende kuddes dieren. Je probeert de verloren gegane natuur te recreeƫren in een soort Efteling spookjesbos.

    Ik vind de eerste aanpak oprechter (erkennen dat het natuurgebied cultureel is). De tweede aanpak wekt een illusie van niet gemedieerdheid en dat is schijnheiligs. Als natuurinrichter bouw je een grot van Plato.

    Toch heeft de tweede aanpak mijn voorkeur. De natuur maken zoals het vroeger was aanpak bewerkstelligt een gevoel van natuurlijkheid. Natuurlijkheid is toch wat je verwacht van een natuurgebied en als gevoel van natuurlijkheid het beste wat je kunt krijgen in Nederland zal ik daar voor kiezen.

    Koert van Mensvoort

    BeantwoordenVerwijderen